Czy wiesz, że… Część V i ostatnia

Prezentujemy ostatni odcinek ciekawostek autorstwa Mieczysława Ratasiewicza.

– 17 sierpnia 1914 r. rosyjska I Armia przekroczyła granicę Prus Wschodnich i ruszyła na Gumbin (Gusiew). 18 sierpnia rozegrała się zacięta bitwa pod Stołupianami (Niestierow), po której, zwycięskie wojska rosyjskie ruszyły ku rzece Węgorapie. Trzy kawaleryjskie dywizje kozaków skierowały się na Insterburg (Czerniachowsk).

– 18 sierpnia 1914 roku rosyjskie oddziały liczące 50 tysięcy żołnierzy zajęły Gołdap. Miasto było już całkowicie opuszczone przez mieszkańców. Wojska rosyjskie okupują miasto z krótką przerwą, przez sześć tygodni.

– 21 sierpnia 1914 roku następuje kontrofensywa wojsk niemieckich. Najbardziej zacięte walki toczą się o odebranie Rosjanom Gumbina i Gołdapi. Bitwa o odzyskanie Gołdapi, rozegrała się na północ od miasta, pod miejscowością Gawejten (Gawriłowo).

– We wrześniu 1914 roku, po ciężkich walkach z X Armią dowodzoną przez gen. Silwersa, wojskom niemieckim udaje się odzyskać Gołdap.

– Na przełomie października i listopada 1914 roku, ciężkie walki z X Armią rosyjską gen. Silwersa toczą się pod Żytkiejmami.

– 9 listopada 1914 r. Rosjanie ponownie zajmują Gołdap i pozostają tu do lutego 1915 r.

– W wyniku walk I wojny światowej zniszczono w Gołdapi: 91 budynków mieszkalnych, 92 budynki o charakterze przemysłowym, 25 stajni i stodół. Na frontach zginęło ogółem: 292 żołnierzy gołdapian, zamordowano 52 cywili, ranne zostały 2 osoby, wywieziono 286.

– W wyniku walk w czasie I wojny światowej, toczących się na terenie powiatu gołdapskiego, zginęło: 1402 żołnierzy niemieckich, 2562 żołnierzy rosyjskich, oraz 47 osób cywilnych.

– Po I wojnie światowej, na terenie powiatu pozostało 14 większych cmentarzy i 82 mniejsze miejsca pochówku żołnierzy poległych z obu walczących stron. Największe cmentarze powstały tam gdzie toczyły się najbardziej zacięte i krwawe walki: w Gołdapi – 3, w Dubeninkach, Wobałach i Żytkiejmach – po jednym. Do grzebania poległych zatrudniono rosyjskich jeńców wojennych. Początkowo prowizoryczne cmentarze przebudowano na początku lat dwudziestych i nadano im wygląd, jaki zachowały do dziś.

– Na początku lutego 1915 r. po przegranych przez Rosjan bitwach pod Łazdiejami i na Wielkich Jeziorach Mazurskich, nastąpił paniczny odwrót rozbitych armii rosyjskich na wschód. Gołdap Rosjanie opuszczają tym razem bez walki.

– 11 lutego 1915 r. koło Gieraliszek Niemcy dopadli wycofujących się Rosjan i w zaciętej bitwie zadali im bardzo ciężkie straty. Większość poległych tam żołnierzy pochowano na cmentarzu w Żytkiejmach.

– W kwietniu 1915 roku, do zrujnowanej Gołdapi wróciła ludność cywilna.

– Wysadzony w powietrze most na ul. Kolejowej, był tylko częściowo zniszczony. W czasie odpalania podłożonych pod niego min, wybuchła tylko jedna. Drugą wydobyto i rozbrojono już po wojnie.

– Przepust pod ulicą Suwalską, położony przy dawnej mleczarni, przez który przepływa strumień płynący z wąwozu, był wysadzony w powietrze. Aby prowizorycznie naprawić drogę i umożliwić ruch pojazdów, wyrwę, jaka w tym miejscu powstała, wypełniono wszystkim co dało się wynieść z okolicznych domów. Były tam więc łóżka, stoły, szafy i inne wyposażenie mieszkań. Podobnie „naprawiono” wysadzony w powietrze przepust pod ulicą Cmentarną na strumieniu przepływającym tuż za starym cmentarzem.

– Most w Juchnajciach, mimo zaminowania, nie uległ zniszczeniu w czasie działań wojennych. Po wojnie, aż do roku 1957 był wykorzystywany, mimo zalegania niemieckich min pod jego przyczółkami. Założone pod mostem ładunki miały detonatory elektryczne. W czasie burzy, jaka miała miejsce w roku 1957, piorun uderzył w stojącą przy moście brzozę. Niespodziewany impuls elektryczny spowodował wybuch jednej miny. Spod drugiego przyczółka wydobyto potem ocalałą drugą minę. Jej waga wynosiła 130 kg.

– Na brzegu naszego jeziora, przy obecnej plaży miejskiej, istniało przed wojną, dość gęsto zabudowane osiedle rybackie. Po wojnie, budynki stojące tam rozbierano, a cegłę uzyskaną z nich, wykorzystywano do odbudowy i remontu zniszczonych zabudowań w okolicy, lub wywożono do odbudowującej się Warszawy.

– W Budrach przy starych zabudowaniach młyna znajdował się kiedyś ogromny stalowy wiatrak, który poruszał młyn i leżący obok niego tartak.

– Ogromny zbiornik gazu ze zniszczonej w czasie wojny gołdapskiej gazowni znajdował się w miejscu, gdzie dzisiaj położony jest zakład remontowy samochodów.

– Długo po wojnie w kościelnym wzgórzu od strony ulicy Okrężnej widoczne były dwa włazy prowadzące do podziemi położonych pod ruinami kościoła. Jeden położony był mniej więcej w połowie ulicy Okrężnej drugi zaś na wysokości jej zakrętu. Oba włazy były obudowane mocno spróchniałymi drewnianymi szalunkami i częściowo zawalone.

– Na północno-wschodnim narożniku placu Zwycięstwa, tam gdzie do niedawna syał pomnik z okresu  PRL-u znajdował się jeszcze po wojnie wielki basen przeciwpożarowy.

– Zwłoki żołnierzy radzieckich wydobywanych z pól bitewnych i przypadkowych pochówków zwożono w drewnianych skrzyniach do Gołdapi. Skrzynie te układano na placu Zwycięstwa pod murem gdzie dzisiaj przystają autobusy. Stała przy nich warta honorowa, którą trzymali żołnierze z gołdapskich jednostek wojskowych. Dopiero stąd ekshumowanych poległych wywożono na nowo otwierany cmentarz we Wronkach.

– W narożniku placu Zwycięstwa, na którym dzisiaj znajduje się kwiaciarnia, jeszcze długo po wojnie pozostały ruiny więzienia. Potem, w resztkach tych zabudowań, urządzono  stację paliw CPN i sklep obuwniczy.

– Cała nie zabudowana część placu Zwycięstwa była wybrukowana „kocimi łbami”. Po wojnie jarmarki odbywały się na tej części placu gdzie dzisiaj jest parking i zatrzymują się autobusy.

– W czasie wojny w Marlinowie znajdowała się atrapa niemieckiego lotniska polowego, które miało wprowadzać w błąd wywiad sowiecki. Na polach ustawione były atrapy hangarów i samolotów, a szczególnie lotniskowych świateł, które miały zmylić sowieckich obserwatorów lotniczych.

– Po wkroczeniu Rosjan, w budynku szkoły w Pluszkiejmach była karczma, a przy niej posterunek kontrolny ruskiej żandarmerii.

– Ruski hotel wojskowy w Gołdapi znajdował się w budynku, w którym była do niedawna Szkoła Muzyczna i Pałac Ślubów.

– Pierwsze powojenne starostwo w Gołdapi zainstalowało się w ocalałym budynku przy placu Zwycięstwa. Jest to ten budynek po drugiej stronie skrzyżowania obok obecnego Urzędu Miasta, w którym dzisiaj mieści się na parterze kantor i sklep.

– Pierwszym gołdapskim starostą był Lewandowski.

– W Dubeninkach na skrzyżowaniu z drogą do Bludzi  był młyn.

– Pierwszy sklep spożywczo-przemysłowy zorganizowano w Gołdapi w lokalu, w którym dzisiaj mieści się księgarnia.

– Jedną z pierwszych nauczycielek organizujących w Gołdapi szkolnictwo była wilnianka pani Wierzbicka.

– Na granicy między miejscowościami Jabłońskie i Włosty stał ocalały po wojnie okazały wiatrak z czerwonej cegły.

Mieczysław Ratasiewicz